Senin, 27 Mei 2024

Materi IPAS PERILAKU EKONOMI 1

 

PERILAKU EKONOMI DAN KESEJAHTERAAN

 

PERILAKU EKONOMI DAN MOTIF EKONOMI

 

Manusia diciptakan dengan kesempurnaan akal dan pikiran, manusia terkadang merasa kurang dan tidak pernah puas, tetapi sumber daya yang dimilikinya terbatas, untuk mengatasi kesenjangan tersebut perlu diterapkan prilaku ekonomi.

 

Dalam sebuah keluarga perlu diterapkan perilaku ekonomi sejak dini, setiap anggota keluarga wajib berperan serta dalam mewujudkan perilaku ekonomi, misalnya seorang ibu dalam keluarga mengatur pengeluaran dengan cermat, anak-anak juga harus berhemat.

 

Diperusahaan juga perlu diterapkan perilaku ekonomi seorang pengasaha dengan cermat menghitung pemasukan dan  pengeluaran dagar dapat memberikan upah kepada karyawannya secara rutin dan berkelanjutan.

 

Demikian juga di level negara pemerintah harus dengan cermat menghitung pemasukan dan pengeluaran agar dapat memberikan gaji kepada aparaturnya.

 

Adapun motif ekonomi adalah alasan seseorang melakukan aktivitas. Berdasarkan alasannya ekonomi dibagi dua yaitu:

1.    Motif ekonomi instrinsik

Adalah motif ekonomi yang berasal dari dalam diri seseorang misalnya keinginan untuk berbisnis dan keinginan untuk menjual barang miliknya sendiri

2.    Motif ekonomi ekstrinsik

Motif ekonomi yang berasal dari pihak luar dimana seseornag mendapat stimulus dari luar ditambah situasi dan kondisi yang mendukung, contohnya seseorang yang mau berjualan di pasar karena diajak saudara, teman, tetangga, atau tuntutan keluarga

 

Motif ekonomi berdasarkan aspeknya dibagi menjadi :

a.    Mencari keuntungan

Tujuan utama manusia melakukan kegiatan ekonomi adalah memperoleh keuntungan

b.    Memperoleh penghargaan

Seseorang akan merasa bangga ketika memiliki keunggulan secara ekonomi dibandingkan orang lain

c.    Memperolah kekuasaan

Menginginkan pencapaian yang lebih baik dibandingkan pihak lain, misalnya menjual barang yang memiliki nilai tambah atau keunikan tersendiri atau menjual barang dengan harga murah untuk menarik pembeli sebanyak-banyaknya

d.    Dorongan kepedulian sosial

Melakukan ekonomi karena memiliki rasa kepedulian sosial, sebagai mahluk sosial setiap orang tidak bisa hidup tanpa bantuan orang lain,

e.    Memenuhi kebutuhan hidup

Alasan paling banyak seseorang melakukan kegiatan ekonomi adalah untuk memenuhi kebutuhan hidup sehari-hari seperti makanan, pakaian tempat tinggal dan obat-obatan

f.     Mencari kesejahteraan

Salah satu motif ekonomi manusia melakukan kegiatan ekonomi adalah untuk mencari kesehteraan lahir dan batih

 

PRINSIP EKONOMI DAN KELANGKAAN

1.    Pengertian

Adalah suatu usaha untuk mendapatkan keuntungan yang sebesar-besarnya dengan mengeluarkan pengorbanan sekecil-kecilnya.

2.    Ciri-ciri Prinsip Ekonomi

ü  Ekonomis artinya melakukan kegiatan ekonomi dengan perencanaan yang matang dan perhitungan yang cermat

ü  Hemat artinya hanya mengambil barang sesuai dengan apa yang dibutuhkan

ü  Skala prioritas, memenuhi segala kebutuhan dengan membuat urutan berdasarkan tingkat yang paling mendesak

ü  Rasional, artinya berpikir menggunakan akal sehat sebelum melakukan tindakan ekonomi

ü  Cast dan benefit, memperhitungkan biaya serta manfaat dari suatu tindakan yang dilakukan

3.    Tujuan Prinsip Ekonomi

ü  Memperoleh keuntungan semaksimal mungkin dengan meminimalkan kerugian akibat kesalahan yang mungkin dilakukan

ü  Menggunakan seluruh potensi dan kemampuan yang dimiliki secara efektif dan efesien

ü  Mencegah terjadinya konsumsi berlebihan

4.    Manfaat Prinsip Ekonomi

ü  Optimalisasi pemanfaatan sumber daya yang ada untuk memperoleh keuntungan semaksimal mungkin

ü  Meningkatkan pencapain tujuan sesuai deadline

ü  Meningkatkan pencapaian tingkat kepuasaan yang diinginkan

ü  Meningkatkan pencapaian taraf hidup yang lebih baik dengan persaingan yang sehat

ü  Meningkatkan pendapatan dan penghematan serta meminimalkan resiko

5.    Pengertian Kelangkaan

Adalah suatu kesenjangan antara sumber daya ekonomi yang tersedia secara terbatas dengan jumlah kebutuhan hidup yang lebih banyak sehingga sumber daya yang ada tidak mencukupi kebutuhan

6.    Faktor faktor penyebab kelangkaan

a.    Pertumbuhan Penduduk

Jika pertumbuhan penduduk tidak diimbangi peningkatan produksi untuk memenuhi kebutuhan, maka akan terjadi kelangkaan

b.    Bencana alam

Bencana alam seperti banjir, gunung meletus, dan gampa bumi juga merupakan penyebab terjadinya kecelakaan yang tidak dapat diprediksi, bencana alam dapat menyebabkan kerusakan sumber daya alam hal ini lah yang dapat menyebabkan terjadinya kelangkaan

c.    Pandemi

Pandemi juga merupakan salah satu penyebab terjadinya kelangkaan

d.    Kemampuan produksi

Aktifitas produksi dapat dipengaruhi oleh beberapa faktor, yaitu bahan baku, SDM, dan kapasitas produksi, ketebasan tersebut dapat mengakibatkan kemampuan menjadi terdapat, sehingga terjadi kelangkaan

e.    Perbedaan letak geografis

Perbedaan kondisi alam di permukaan bumi setiap wilayah memiliki karakteristik yang berbeda sehingga menyebabkan adanya keragaman sumber daya alam menjadi salah satu penyebab kelangkaan di suatu tempat atau daerah

7.    Dampak kelangkaan

ü  Terjadinya kenaikan harga

ü  Terjadinya peningkatan angka kriminalitas, pengangguran dan kemiskinan

ü  Dalam skala besar, kelangkaan dapat mengganggu stabilitas negara

8.    Cara Mengatasi kelangkaan

ü  Membuat skala prioritas

ü  Menghemat sumber daya alam

ü  Meningkatkan sumber daya manusi

ü  Memelihara kelestarian alam

ü  Memilih alternatif lain sebagai pengganti

 

TUGAS

1.    Sebutkan 2 jenis motif ekonomi !

2.    Sebutkan 6 motif ekonomi ekonomi berdasarkan aspeknya !

3.    Apa yang dimaksud dengan Prinsip ekonomi?

4.    Sebutkan 3 Tujuan Prinsip ekonomi

5.    Apa saja manfaat dari Prinsip Ekonomi ?

6.    Sebutkan 5 ciri prinsip ekonomi !

7.    Apa yang dimaksud dengan kelangkaan !

8.    Sebutkan 5 faktor penyebab kelangkaan !

9.    Sebukan 3 akibat dari kelangkaan !

10. Bagaimana cara mengatasi kelangkaan ?

 

Kamis, 16 Mei 2024

Materi Sajak Sunda 4

 

5. NGADEKLAMASIKEUN SAJAK

Maca sajak jeung déklamasi sajak téh aya bédana. Dina maca sajak, sajak dipidangkeun ku cara dibaca tur maké téks. Ari dina déklamasi, sajak dipidangkeun ku cara ditalar tanpa maké téks. Déklamasi ilaharna dibarengan ku pasang peta, gerak, jsté.

Bandung
Karya: Eddy D. Iskandar

Mun seug nataan jalan
Dipati Ukur Sulanjana Ranggamaléla
Wastukancana Siliwangi Pajajaran
loba kénéh ngaran-ngaran karuhun
nu kalindih ku nu lian

Mun seug nataan papan reklame
China Town Pizza Hut Sukiyaki
McDonald Kentucky Hoka Hoka Bento
ngaran urang mah nyalingkir ka pipir-pipir

Mun seug nataan pangulinan taya tegal nu lega
taya alun-alun nu liuh
taya Cikapundung nu canémbrang hérang
taya jalan titincakan

Nu daratang sungkan mulang
pribumi milih ka sisi
geus sirna ciri nu matri

sawarga di tatar sunda
hejo lembok ngarangrangan
napsu ngaberung na jungkiring padumukan
enya gé aya nu mitineung lembur
ngan ukur lembur cicirén

Nyawang ka hareup
naha aya kénéh tatapakan
mun ngawujud jadi megacity?

Bandung 2004

Dicutat tina buku kumpulan sajak Surat keur Bandung (2006) kaca 24.

6. PARAFRASE SAJAK

Parafrase sok disebut parafrasa, nyaéta ngarobah wangun karangan atawa nyaritakeun deui eusi karangan kana wangun séjén. Upamana waé, sajak dicaritakeun deui kana wangun basa lancaran (prosa). Maksudna nyusun parafrase, sangkan leuwih paham kana naon maksud atawa harti anu dikandung tina hiji téks,

Aya sawatara padika dina nyusun parafrase sajak, di antarana waé:

a. Maca atawa ngaregepkeun anu maca sajak kalayan gemet;
b. Catetkeun kekecapan anu dianggap hésé, geus kitu paluruh harti jeung sinonimna;
c. Tulisakeun deui sajak anu dibaca atawa diregepkeun maké basa sorangan
d. Tepikeun deui hasil parafrase téh ku cara dibacakeun dihareupeun babaturan.

Dumasar kana carana, parafrase téh aya dua rupa, nyaéta:

1 Parafrase kauger, nyaéta ngarobah sajak kana basa lancaran ku cara nambahan atawa nyelapkeun kekecapan, nepi ka sajak téh kaharti eusi atawa maksudna. Sangkan leuwih jéntré, titénan parafrase kauger kana sajak nu judulna “Bandung” karya Eddy D. Iskandar ieu di handap. Sajak anu diparafrasekeun henteu kabéh, ngan dua pada. Dina parafrase, titénan kecap-kecap beunang nambahan anu nuliskeunana didéngdékeun.

Bandung

Karya: Eddy D. IskandarMun seug nataan jalan
Dipati Ukur Sulanjana Ranggamaléla
Wastukancana Siliwangi Pajajaran
loba kénéh ngaran-ngaran karuhun
nu kalindih ku nu lian

Mun seug nataan papan reklame
China Town Pizza Hut Sukiyaki
McDonald Kentucky Hoka Hoka Bento
ngaran urang mah nyalingkir ka pipir-pipir

Conto hasil parafrase kauger:

Bandung
Karya: Éddy D. Iskandar

Mun seug urang rék nataan jalan di Bandung, bakal manggihan jalan Dipati Ukur, Sulanjana, Ranggamaléla, Wastukancana, Siliwangi, Pajajaran, jeung loba kénéh jalan séjénna anu maké ngaran-ngaran karuhun nu kalindih ku ngaran-ngaran anyar jalan nu lian.

Kitu deui mun seug nataan papan réklameu, urang bakal nempo atawa maca aya China Town, Pizza Hut, Sukiyaki, McDonald, Kentucky, jeung Hoka Hoka Bento. Ngaran-ngaran résklamae anu make basa Sunda atawa makes ngaran urang mah nyalingkir kapipir-pipir, kaéléhkeun ku ngaran tina basa Asing.

2 Parafrase bébas, nyaéta ngarobah sajak kana basa lancaran maké kekecapan sorangan. Kecap-kecap anu aya dina sa jak aslina bisa dipaké bisa ogé henteu. Nu penting naon anu dicaritakeun henteu kaluar tina harti atawa maksud sajak nu aslina. Titénan cara nyusun parafrase bébas ieu di handap.

Sajak “Bandung” karya Éddy D. Iskandar téh eusina nyaritakeun ngeunaan kayaan dayeuh Bandung jaman ayeuna. Loba ngaran-ngaran jalan anu maké ngaran karuhun Sunda, saperti Dipati Ukur, Sulanjana, Ranggamaléla, Wastukancana, Siliwangi, jeung Pajajaran, ayeuna kaéléhkeun pamorna ku ngaran-ngaran jalan anyar. Kitu deui, toko-toko atawa restoran anu maké ngaran Sunda, ayeuna mah geus kaéléhkeun ku toko-toko atawa réstoran anu maké ngaran tina basa asing, kayaning China Town, Pizza Hut, Sukiyaki, McDonald, Kentucky, jeung Hoka Hoka Bento.

7. DRAMATISASI SASTRA

Dina sastra Sunda dramatisasi sastra téh kaasup barang anyar. Gelarna kakara dina taun 1970-an minangka pangaruh tina sastra deungeun. Wangun operét anu geus lila hirup dina sastra deungeun tuluy hirup dina sastra Indonésia, disebutna dramatisasi, anu harita mimiti dipopulérkeun ku Remy Sylado Spk. Jeung kelompok téater STB di Bandung. Ti dinya bisa jadi asal-mulana ieu wangun pagelaran, tuluy tatalépa sarta hirup dina sastra Sunda. Dina pertengahan taun 1970-an Yus Rusyana Spk. ánu ngadegkeun Liga Drama Bumi Siliwangi di kampus IKIP, milu mopulérkeun wangun dramatisasi. Harita kungsi dpagelarkeun “Wangsit Siliwangi” (Wahyu Wibisana), “Ngadagoan Si Jabang” (Yus Rusyana), jsb. Ti harita pagelaran dramatisasi teu kadéngé deui. Kakara aya deui dina taun 1992,anu dipagelarkeun ku Godi Suwarna dina Pesta Sastra Sunda taun harita.

Sawaréh deui mah nyebutna pagelaran sastra. Ari maksudna mah éta-éta kénéh, nyaéta karya sastra anu dipagelarkeun. Naon atuh bédana jeung drama, purna drama, drama swara atawa gending karesmén?

Tangtu matak saru ieu istilah téh kawantu sadapuran. Ngarah aya gambaran, urang téang heula babandinganana. Ti béh ditu kénéh dina sastra Sunda saenyana aya pagelaran anu ngaharib-harib kana dramatisasi téh nyaéta beluk (wawacan anu ditembangkeun). Bédana, dina beluk mah naskah anu dibaca ku juru ilo téh ukur ditembangkeun diaeu-aeu ku nu lianna, ari dina dramatisasi, naskah anu dibaca ku dalang (narator) téh tuluy dibarung ku peta atawa rigig para pamaén. Dina dramatisasi aya narator ti awal tug nepi ka pungkasan carita. Para pamaén nu ngarigig di panggung museur kana carita nu dibacakeun ku narator.

Wangun nu méh sarua jeung dramatisasi nyaéta purna drama, ngan leuwih panjang sarta salian ti unsur sastra jeung drama, dina purna drama mah diutamakeun unsur seni anu séjénna, nyaéta seni swara jeung seni tari. Béda deui jeung drama swara, nyaéta pagelaran drama anu pagunemanana dihaleuangkeun, méh sarua jeung gending karesmen ngan leuwih pondok

Dina taun 1992 dipagelarkeun dramatisasi “Jante Arkidam” (sajak Ajip Rosidi) ku Godi Suwarna. Ti harita mah wangun pagelaran dramatisasi téh beuki dipikawanoh ku balaréa, pangpangna sanggeus Asep Supriatna anu mingpin Teater 7 Damar mindeng nyieun pagelaran dramatisasi. Karya-karya anu kungsi dipagelarkeunana, di antarana waé: Angin Jalan jalan, Eyang Putri Ronggéngsari (carpon Aam Amilia), Walang Peteng (carpon Taufik Faturohman), Bagus Rangin (sajak Ajip Rosidi), Buah Limus Murag ku Angin (carpon Karna Yudibrata), Gusti! Gusti (carpon Godi Suwarna), Lemahcai Kulup (carpon Hadi AKS). Geus Surup Bulan Purnama (carpon Yous Hamdan).

Karya-karya anu dijieun pagelaran dramatisasi téh umumna karya-karya anu geus dimuat dina majalan, koran, atawa buku. tegesna geus kabaca ku balaréa. Nalika éta karya direka jadi naskah dramatisasi, ilaharna sok diraéh deui sarta diémbohan ku wangun séjén, upamana baé, naskah sajak diémbohan ku kawih atawa tembang, naskah carpon diémbohan ku sajak tembang, atawa pupujian, jsb. Ku cara kitu, hiji karya anu diangkat kana wangun dramatisasi sok mér tafsir anu béda, umumna suasana caritana jadi leuwih anteb lantaran geus dipasieup deui téa (Ahmad Hadi, 2004:47-48).

8. MUSIKALISASI SAJAK

Istilah “musikalisasi” asalna tina kecap musik, nyaéta nada atawa sora anu disusun kalawan ngéntép seureuh nepi ka ngandung wirahma, lagu, jeung kaharmoisan, pangpangna nu maké alat-alat nu bisa ngahasilkeun éta sora. Musikalisasi hartina hal ngajadikeun sipatna musik (Moeliono Spk., 1988:602).

Musikalisasi puisi atawa sajak umumna kagiatan midangkeun puisi atawa sajak jadi rumpaka lagu kalawan dibarengan ku musik. Palebah dieu, sajak téh dirobah jadi rumpaka lagu tur dibarengan ku musik.

Aya deui nu boga pamadegan yén musikalisasi puisi téh nyaéta midangkeun puisi (maca sajak atawa déklamasi) anu dibarengan ku latar musik. Dina konsép nu ieu mah, sajak tetep jadi sajak henteu jadi rumpaka lagu.

Materi Sajak Sunda 3

 

3. WANDA SAJAK EPIK JEUNG LIRIK

a. Sajak Épik
Sajak épik téh sajak anu sifatna ngalalakonkeun, ngadadarkeun, atawa nyaritakeun. Ku lantaran kitu, sajak épik mah biasana panjang. Ku lantaran sifatna ngalalakon, dina sajak épik mah bakal kanyahoan saha tokohna, naon ketakna, jeung kumaha pamustunganana.

Sangkan meunang gambaran, ieu di handap aya sajak épik nu judulna “Janté Arkidam” karya Ajip Rosidi. Janté Arkidam téh salasaurang tokoh jawara anu beunghar ku rupa-rupa ajian jeung kasaktian.

Janté Arkidam
Karya: Ajip Rosidi

Panonna beureum siki saga
Lengeunna seukeut lalancip gobang
Niplasan badan palapah gedang
Arkidam, Janté Arkidam

Di pangaduan di kalangan ronggeng
Ngan hiji jagoan
Arkidam, Janté Arkidam

Ti peuting angkeub ku mendung
Janté raja alam peteng Matek aji panarawangan
Manjing ka liang sasoroting sinar
Jaruji beusi pak gadé milang ku ramona

Ngagisik hayang sidik
Janté mencrong mantri pulisi:
“Ki Mantri, tindakan andika léléwa bikang ngabokong jalma keur tibra!”

Arkidam ditalikung leungeun dua
Sorot matana ngentab seuneuan
Samemeh beak poe kahiji
Jante minggat nitih cahya
Kalauar ti panjara

Samemeh cuntuk peuting kahiji
Mantri pulisi nyungseb di dasar walungan
Teu nyawaan

b. Sajak Lirik
Béda jeung sajak épik anu ngalalakon, sajak lirik mah henteu ngalalakon. Contona:

Do’a
(haturan Pa Oto Iskandar Di Nata)
Karya: Apip Mustopa

jungjunan
pangnangkeupkeun éta nyawa
nu indit taya nu nanya
taya tapakna di dunya

angin
pangusikkeun sapangeusi buana
yén aya sinatria nu perlaya
di wewengkon langit Sunda
bulan
baturan éta nyawa nu ditundung
di tempat baktina taya nu daék ngajungjung

hé panonpoé
geura awurkeun panas nu ngaduruk sagala
sangkan ieu dada
sakumna nyawa Sunda
nyaho boga pahlawan digjaya

Tutugan Gunung Agung 21 Juni 1958

4. HARTI KONOTATIF JEUNG DENOTATIF

Dina sajak sok kapanggih aya kecap-kecap konotatif (kiasan). Ari harti konotatif téh nyaéta harti anu teu langsung nuduhkeun barang anu dimaksudna, tapi ngandung rasa atawa tafsiran kana barang séjén. Upamana waé kecap dicangcang dina kalimah (1) jeung (2), najan kecapna sarua tapi mibanda harti anu béda. Kecap dicangcang dina kalimah (1), maksudna téh geus tunangan atawa geus aya mu nanyaan/neundetan omong Sabalikna, ari kecap dicangcang dina kalimah (2) mah mibanda harti sabenerna, nalian beuheung domba kana tangkal. Harti sabenerna atawa saujratna disebut harti dénotatif (saujratna). Ari harti dénotatif téh harti anu langsung nuduhkeun barang nu dimaksudna.

Sangkan hidep leuwih paham perkara harti konotatif jeung dénotatif, titénan kalimah ieu di handap!

  1. (a) Pulisi keur mancing bangsat sangkan kaluar ti panyumputanana.
    (b) Mang Usman keur mancing lauk di balong.
  2. (a) Baheula mah keur miskin ngajénan, ari geus beunghar kalah nincak.
    (b) Balik ti sakola, Néng Yumna nincak tai kuda.
  3. (a) Mun dagang hayang maju, kudu bisa ngala leuwihna.
    (b) Mang Odang keur ngala jambu di buruan.


Latihan Soal 

  1. Naon anu disebut sajak téh? Kumaha patalina jeung istilah puisi dina sastra  Indonésia?
  2. Kumaha kamekaran sajak dina sastra Sunda?
  3. Naon anu disebut struktur (adegan; unsur) sajak téh? Cing sebtukeun naon wae unsur pangwangun sajak!
  4. Naon anu disebut harti konotatif jeung dénotatif dina sajak?
  5. Saha waé pangarang sajak Sunda anu sajak-sajakna geus dikumpulkeun jadi buku? Cing tataan naon judul bukuna, iraha dipedalkeunana jeung saha pa medal (penerbitna)?

Materi Sajak Sunda 2

 

2. UNSUR-UNSUR SAJAK

Sajak téh mangrupa ungkara pikiran, rasa, jeung gagasan pangarang, nu ditepikeun pikeun ngagambarkeun hiji pasualan Eta pasualan téh asalna bisa tina kanyataan kahirupan sapopoé, bisa ogé ukur réka cipta pangarang sabada ngaliwatan proses imajinasi jeung kontemplasi, anu satuluyna dijanggelékkeun dina wangun rakitan basa anu éndah.

Biasana sajak mah ditulis dina wangun ungkara konotatif (kiasan). Ku kituna sajak mah aya kalana hésé dipikahartina, lantaran ari ungkara konotatif mah loba silib jeung siloka. Beda jeung harti dénotatif anu ngungkabkeun harti sajalantrahna. Tapi najan kitu, tetep we unggal sajak mibanda ma’na jeung amanat keur nu macana. Ku kituna, tangtu baé sajak teh mibanda unsur-unsur pangwangun anu ngadeudeul kana jenglengan rumpakana téa. Eta unsur-unsur téh di antarana:

a. Adegan Lahir

Nu dimaksud adegan lahir téh nyaéta unsur fisik sajak di sawang tina wangunna. Nu kaasup kana adegan lahir sajak, di antarana:

1) Wangun Sajak (Tipografi)
Sajak téh ditulisna béda-béda, upamana waé aya nu sapada, dua pada, jeung saterusna. Tina sapadana gé teu matok siga sisindiran atawa pupuhu, bébas kumaha panyajakna. Lian ti éta, naha huruf-hurufna maké aksara leutik atawa gede (kapital), ieu gé mangaruhan kana wanguna sajak.

2) Pilihan Kecap (Diksi)
Sajak nu alus téh gumantung kana kecap-kecap anu dipaké ku panyajakna. Biasana sok kapanggih kecap-kecap anu geus langka dipake (arhaik), tuluy dipaké nuliskeun sajak Upamana waé, kecap asih diganti jadi kecap duriat, atawa kecap sedih diganti jadi kecap tunggara.

3) Citraan (Imaji)
Citraan atawa imaji téh nyaéta pangaruh kecap ka nu maca sajak. Biasana mah aya patalina jeung naon anu karasa, katempo, jeung kadéngé ku nu maca tina kecap-kecap anu aya dina sajak. Citraan dina sajak sifatna bisa citraan swara (auditif), citraan panempo (visual), jeung citraan pangragap (taktil). Sajak nu alus téh taya lian sajak anu bisa ngabalukarkeun nu macana téh milu ngarasakeun kana naon anu ditepikeun dina éta sajak.

4) Gaya Basa (Figurati
Gaya basa dina sajak téh bisa ngabalukarkeun ayana harti konotatif. Gaya basa dina sajak bisa nimbulkeun harti nu beunghar kana eusi sajak. Sajak téh jadi psimatis, hartina bisa mibanda harti anu mundel, jero, tur loba. Dina basa Sunda aya sawatara gaya basa, upamana mijalna, ngasor, kadalon, rarahulan, jsté.

5) Purwakanti
Purwakanti nyaéta padeukeutna sora kecap boh di awal, di tengah, atawa di tungtung ungkara kalimah. Nilik kana perenahna, purwakanti téh bisa ngaréndéng dina sakalimah atawa sapadalisan, bisa ogé ngaruntuy dina antar padalisan. Ku lantaran kitu, purwakanti téh aya nu ngajajar (purwakanti rantayan), anu ngaruntuy purwakanti runtuyan), atawa gabungan boh rantayan boh runtuyan

Titénan deui rumpaka kawih ieu di handap!

Hejo pagunungan paul lautan
Taya kamarasan ngan katugenahan
Hejo pagumungan paul lautan
Taya katengtrenan ngan ancaman

Sajak di luhur téh jumlahna sapada (bait). Sapadana diwangun ku opat padalisan (jajaran). Dina sajak di luhur, aya sora-sora anu sarua di unggal padalisan. Dina padalisan kahiji jeung kadua, nu sarua téh sora [a]. Dina padalisan katilu jeung kaopat, nu sarua téh sora [i]. Sora-sora nu sarua dina sajak kitu téh disebutna purwakanti. Cindekna nu disebut purwakanti téh nyaéta padeukeutna atawa saruana sora kecap dina ungkara kalimah.

Nilik perenahna, purwakanti téh aya dua. Saruana atawa padeukeutna sora kecap nu ngajajar ka gigir dina sapadalisan disebut purwakanti rantayan, Contona sajak di luhur. Ari sarua atawa padeukeutna sora kecap nu ngaruntuy ka handap tur biasana aya ditungtung ungkara padalisan mah disebutna purwakanti runtuyan.

b. Adegan Batin

Adegan batin sajak mah teu katémbong langsung, tapi kudu diteuleuman atawa dirarasakeun. Carana bisa dibaca sababaraha balikan atawa disungsi kumaha eusi atawa maksudna.

1) Jejer (sense)
Jejer téh poko pikiran anu aya dina sajak. Jejer atawa téma téh gagasan poko anu rék ditepikeun ku panyajak ka nu maca. Téma dina sajak rupa-rupa, aya téma kaagamaan, kamanusaan, cinta ka lemah cai, jsté. Upamana waé sajak “Tanah Sunda” di luhur téh nyaritakeun kaayaan tanah Sunda anu keur harénghéng. Jadi bisa dicindekkeun témana téh ngeunaan cinta ka lemah cai (sarakan).

2) Rasa (feeling)
Rasa téh ngajiwaan eusi sajak. Rasa dina sajak bisa kapanggih sabada dibaca. Naha dibacana téh digorowokeun, digalantangkeun, dihariringkeun atawa dilenyepan dina jero haté. Sajak “Tanah Sunda” upamana, moal kapanggih rasa eusina mun dibacana ukur dina jero haté. Sabalikna baris kapanggih tur karasa kumaha keueungna, mun macana digorowokkeun atawa digalantangkeun

3) Wirahma (tone)
Nada téh sikep panyajak ka nu maca. Tina sikep panyajak ngabalukarkeun ayana suasana nu karasa ku nu maca. Geura tiétnan pada sempalan sajak “Tanah Sunda” ieu di handap:

Héjo pagunungan paul lautan
Taya kamarasan ngan katugenahan
Héjo pagunungan paul lautan
Taya katengtreman ngan ancaman

Dumasar pada sajak di luhut, katangén sikep panyajak téh hayang ngabejaan ka nu maca yén najan tanah Sunda éndah, tapi tetep henteu tengtrem tur loba ancaman Tina sikep éta turang salaku nu maca bisa ngarasa keueung jeung manghanjakalkeun ku kaayaan kitu.

4) Amanat (intention)
Amanat téh pesen panyajak anu karasa ku nu maca sajak. Tapi najan kitu, amanat dina hiji sajak ditangtukeunana téh gumantung nu maca. Hartina urang dibéré kabébasan pikeun nangtukeun amanat tina hiji sajak.


Tugas 

1. Sebutkeun 2 unsur sajak Sunda !

2. Naon di maksud adegan lahir

3. Naon wae nu kaasup adegan lahir ?

4. Naon di maksud adegan Batin

5. Sebutkan naon wae adegan batin ?

Nyaritakeun Isi Babad

 Nyaritakeun Isi Babad